گشت و گذار در روستا، تجربه فرهنگ‌ های بدیع

 اصفهان- ایرنا- سفر، این ضرورت زندگی ماشینی را نباید پیچیده کرد، چرا که در میان دود و دم غلیظ همیشگی، روستاها به عنوان مقصدهای نزدیک اما آرام و فرح بخش، نقطه آغاز کشف ناشناخته‌ های فرهنگی و گنج‌ های پنهان اقتصادی است.

روستا گردی، سفر به ناشناخته های بکر روستا، این نگین خوش منظر جغرافیا، همواره مظهر آرامش و سادگی بوده است، از دیوارهای چیده شده با خشت و گل تا جویبارهای زلال و از مزرعه تا دشت‌ها و کوهستان‌های چشم نواز همراه با خنکای دلچسب هوا و مردمانی سرشار از امید و مهمان نوازی همه چیز آنقدر بکر و بی بدیل است که پرنده خیال آدمی را در آسمان شعر به پرواز در می‌آورد.
گویی همه هیاهوی جهان در سکوت لذت بخش روستا محو و چشم‌ها به سوی دنیایی اسرار آمیز از سنت‌ها و فرهنگ‌ها گشوده می‌شود، گستره‌ای کوچک اما سرشار از فرصت‌های بزرگ که به ذهن خسته آدمی پر و بال می‌دهد.
حالا روستا این مغناطیس کوچک خاطره انگیز، می‌رود که بتدریج به مقصد نخست ساکنان کلان شهرها تبدیل شود، از این رو برنامه ریزی و تدوین برنامه راهبردی برای هدایت فرصت‌های زاییده شده از این هجرت فرح بخش ضروری است.
کارشناسان بر این باورند با تغییرات سبک زندگی در شهرها به نظر می‌رسد روستاها در آینده به مهم‌ترین مقاصد گردشگران تبدیل شوند، از این رو اجرای صحیح صنعت گردشگری بخصوص در بخش گردشگری روستایی، رشد و توسعه کسب و کارهای محلی، بازگشت مردم از کلان شهرها به دیار خویش و تلاش برای حفظ میراث بومی را به دنبال خواهد داشت.
بررسی‌های مورخان نشان می‌دهد سابقه این صنعت در اروپا و انگلستان به عنوان فعالیتی تفریحی، اجتماعی به نیمه دوم قرن هجدهم می‌رسد. تا این زمان افراد علاقه کمتری به سفر و گردشگری داشتند، مسافرت‌ها بسیار کند، سخت، اغلب خطرناک و مسافرت به روستاها دشوار بود. انقلاب صنعتی گرچه باعث ایجاد مسائل و مشکلاتی برای جوامع شهری و روستایی شد ولی موجب گسترش راه‌ها، جاده‌ها، وسایل حمل و نقل و توسعه ارتباطات هم در سطح محلی، ملی و بین المللی شد که این خود باعث افزایش مسافرت‌ها و تفریحات به نقاط مختلف جهان از جمله روستاها شد.
در ایران نیز سابقه گردشگری روستایی به دهه های اخیر بر می‌گردد و چرا که تمایل گردشگران به طور محسوسی برای به دیدن جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی روستاهای ایران افزایش یافت.
ایران از نظر داشته‌های طبیعی و فرهنگی جزو ۱۰ کشور برتر جهان است و وجود یک میلیون سایت تاریخی، ۳۴ هزار اثر تاریخی با ثبت ملی و ۲۳ اثر با ثبت جهانی به یکی از کانون‌های اصلی گردشگری تبدیل شده است، در زمان حاضر به گفته مسؤولان هزار و ۴۶۷ اقامتگاه بوم‌گردی، به عنوان مهمترین مشخصه گردشگری روستایی، در کشور پروانه فعالیت دارند که بر اساس هدف‌گذاری‌های انجام گرفته قرار است تا آخر دوره فعالیت دولت دوازدهم، این تعداد به ۲ هزار اقامتگاه افزایش یابد. به گفته مسؤولان در زمان حاضر ۴۵۰ روستا به عنوان هدف گردشگری در کشور مد نظر قرار گرفتند.
صاحبنظران بر این باورند در روزگاری که شاهد مهاجرت بی‌رویه روستاییان به شهرها به‌دلیل فقر و محرومیت هستیم، روستاگردی می‌تواند کلید توسعه صنعت گردشگری، ایجاد اشتغال و رفاه در روستاها باشد.
کارشناسان می‌گویند ایجاد زیرساخت‌های گردشگری در روستاها با رویکرد بوم‌گردی هزینه چندانی برای دولت‌ها نخواهد داشت اما می‌تواند انقلابی در گردشگری کشور به‌وجود آورد.
تجربه نشان داده است در روستاهایی که به بوم‌گردی و درنهایت گردشگری توجه ویژه شده است؛ شاهد پدیده مهاجرت معکوس و بازگشت روستاییان به زادگاه خود هستیم.
بسیاری از صاحبنظران بر این باورند که به دلیل اقبال ملی و جهانی به تفریح و گردش، به ازای هر ۵۰۰ میلیون ریال امکان ایجاد یک شغل در بخش گردشگری وجود دارد که شتاب ایجاد اشتغال در این زمینه، گردشگری را به عنوان یکی از محورهای مهم توسعه در کشور تبدیل کرده است.
در زمان حاضر آمارها حاکی از آن است از هر ۱۱ شغل، یک شغل مربوط به بخش گردشگری است. این مهم تا حدی در اقتصاد اثرگذار شده که از آن بعد از صنایع نفت و خودروسازی به عنوان اقتصاد سوم جهان یاد می‌شود.
ایران به لحاظ درآمد گردشگری در رتبه ۷۰ جهان قرار دارد که نشان‌دهنده سهم ناچیز کشور در این صنعت جهانی است.
این در حالی است که بسیاری از کارشناسان مقوله گردشگری را ' محرک اقتصاد' توصیف می‌کنند که در شرایط سخت چاره‌ای آسان برای درآمد زایی و اشتغال در دوران تحریم است.

بنا به اظهار کارشناسان، صنعت گردشگری به عنوان یکی از پردرآمد ترین صنایع جهان به دلیل گردش مالی چشمگیر در آن توجه بسیاری از سرمایه گذاران کلان و خرد را به ویژه در دهه اخیر به سوی خود جذب کرده است، در این میان بازگشت به فرهنگ‌ها، آداب و سنتهای قدیمی و بازدید از نقاط محلی و بومی به عنوان جاذبه‌ای قوی مورد استقبال و مطالبه گردشگران قرار گرفته است.
بوم گردی به عنوان شاخه‌ای از گردشگری به عقیده متخصصان این بخش، حتی در دورترین روستاهای کشور موجب تحول شده به گونه‌ای که برخی روستاها با تکیه بر این ظرفیت توانسته‌اند بیکاری را ریشه کن کنند و به دهکده ای فراتر از مرزهای کشور تبدیل شوند.
اصفهان این کهن دیار لبریز از فرهنگ و تمدن به اذعان کارشناسان از ظرفیت بالقوه ای در این بخش برخوردار است. وجود طیف متنوع و منحصر به فرد از روستاها با تنوع قومی، فرهنگی، اقلیمی و آئینی افق وسیعی را در بخش بوم گردی این استان پدیدار کرده است.
استان اصفهان دارای ۱۰۷ شهر و یکهزار و ۹۳۴ روستاست؛ که با بیش از ۲۲ هزار بنا و اثر تاریخی که یکهزار و ۸۵۰ مورد آن به ثبت ملی و چهار اثر آن به نام‌های میدان نقش جهان، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع به ثبت جهانی رسیده است، کانون توجه گردشگران داخلی و خارجی است.
اصفهان با برخورداری از جاذبه‌های طبیعی و گردشگری بویژه در مناطق شرق و غرب از جمله استان‌های پیشرو در رویکرد به روستاگردی محسوب می‌شود بگونه ای که تعداد اقامتگاه‌های بومگردی این استان از سال ۹۲ از ۵۰ باب به ۲۶۳ اقامتگاه در سال ۹۷ رسیده است.
علاوه بر گردشگران داخلی، گردشگران خارجی بویژه اروپایی‌ها علاقه زیادی به دیدن مناطق روستایی کویری در شرق اصفهان دارند. از سوی دیگر اقبال گسترده‌ای بین ساکنان شهرهای اصفهان برای سفر به روستاها وجود دارد و این مهم را می‌توان به روشنی از بار سفر بستن های گردشگران در تعطیلات آخر هفته و ورود موج عظیم مسافران به تفرج گاه‌های بکر اطراف روستاها دریافت، مسأله‌ای که علاوه بر کارکرد تفریحی و گردشگری در بردارنده انواع فرصت‌های اقتصادی و تولیدی به خصوص برای ساکنان روستاهاست.

***شناسایی افزون بر صد روستای هدف گردشگری در اصفهان
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان در این خصوص به ایرنا، گفت: کمیته بازنگری در شاخصه‌های تعیین روستاهای هدف گردشگری در استان تشکیل شده است.
فریدون اله یاری افزود: با توجه به اهمیت توسعه گردشگری روستایی همچنین در راستای سیاست گسترش گردشگری در استان اصفهان، گروهی از کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان با همکاری اداراه های میراث فرهنگی شهرستان استان اقدام به بررسی وضعیت روستاهای هدف گردشگری استان کرده‌اند.
به گفته وی طی هفت سال گذشته، کارشناسان اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ۲۳ روستای هدف گردشگری را در این استان شناسایی کردند که در این مدت تلاش شد تا شاخصه‌های گردشگری در این روستاها توسعه یابد.
اله یاری به ضرورت توسعه متوازن گردشگری در همه نقاط گردشگری استان اصفهان اشاره و بیان کرد بررسی‌های اولیه نشان داد که روستاهایی که در این استان از قابلیت توسعه بر مبنای گردشگری برخوردارند فراتر از برآوردهای این اداره کل است، از این رو در بررسی‌های جدید، همه ظرفیت‌های روستاهای استان اصفهان در ۲۴ شهرستان و در ۸۰۰ دهستان بررسی می‌شود.
به گفته وی در تازه‌ترین بررسی‌ها افزون بر صد روستای هدف گردشگری در استان اصفهان شناسایی شده است.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان اصفهان افزود: در این بررسی‌ها، الویت هایی شامل قابلیت‌های گردشگری طبیعت، وضعیت بافت تاریخی روستا، آثار تاریخی و ارزش آنها، وضعیت صنایع دستی و هنرهای سنتی شامل تعداد کارگاه‌ها و هنرمندان، راه‌های دسترسی روستا، بررسی وضعیت اقلیم روستا و استعداد روستا در زمینه توسعه زیرساخت‌های گردشگری از جمله تأسیس اقامتگاه بومگردی و برنامه ریزی برای توسعه گردشگری روی آنها صورت می‌پذیرد.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصفهان اظهار داشت: توسعه متوازن گردشگری در این استان نیازمند سرمایه گذاری است که تحقق این مهم از جمله اهداف اساسی این نهاد است.
الهیاری ادامه داد: اقامتگاه‌های بومگردی در راستای توسعه پایدار گردشگری در شهرستان‌های استان و حتی در روستاها برای بهره مندی فرهنگی و اقتصادی مردم محلی و گردشگران از خرده فرهنگ‌ها ایجاد شده است.
وی با اشاره به سیاست‌های اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان در راستای توسعه متوازن گردشگری در این منطقه گفت: بر این اساس هم اینک شاهد رشد فزآینده اقامتگاه‌ها و استقبال مردم محلی از ایجاد این اقامتگاه‌ها در نقاط مختلف استان هستیم.
مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان، رویکرد این اداره کل را در سال‌های اخیر تلاش در راستای نهادینه کردن صنعت گردشگری با تقویت بومگردی در استان ذکر کرد و گفت: در این راستا تا سه سال گذشته تنها سه شهرستان دارای اقامتگاه بومگردی بودند، اما در این مدت، همه ۲۴ شهرستان استان از این ظرفیت بهره مند شدند.
وی یادآور شد: بطوری که هم اکنون در دور افتاده‌ترین نقاط استان نیز فعالان گردشگری به ویژه جوانان خوش فکر و فعال در قالب این اقامتگاه‌ها در حال خدمات رسانی به گردشگران هستند.
اله یاری افزود: اقامتگاه‌های بومگردی با سرمایه‌ای نه چندان زیاد تأسیس می‌شود و در عین حال نقش مهمی در توسعه اقتصاد محلی ایفا می‌کنند.

**روستاها قطب بوم گردی
یک کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری در این خصوص به ایرنا گفت: بسیاری از محصولات بومی روستاها از قابلیت برند سازی و معرفی به گردشگران برخوردار است، از این رو بومگردی به عنوان یک صنعت پویا بستر مناسبی فراهم می‌کند تا در آن هر روستا به یک بنگاه اقتصادی تبدیل شود.
به گفته وی اساس بوم گردی این است که سنت، آداب و رسوم یک منطقه معرفی و فرهنگ و آداب، سنت‌ها، غذاهای بومی و محلی و صنایع دستی گذشتگان یک منطقه دوباره احیا شود.
فتانه نکومند افزود: با رونق صنعت بومگردی زمینه سرمایه گذاری و اشتغال هرچه بیشتر افراد در منطقه فراهم می‌شود.
وی اضافه کرد: این فرایند مادامی که در گردشگران تمایل به حضور در فضاهای سنتی و بکر وجود دارد علاوه بر تقویت صنعت گردشگری فرصت ارزشمندی برای صدور فرهنگ، صنایع دستی، آداب و رسوم و حتی آغاز توریسم غذایی است.
نکومند خاطرنشان کرد: ویژگی‌های هر خانه بومگردی متناسب با محیطی که در آن واقع شده است باید حفظ و تقویت شود تا صنعت بومگردی در عین اینکه گسترده، بکر و متنوع است دارای انحصار و برند نیز باشد.
این کارشناس گردشگری تصریح کرد: اقامتگاه‌های بومگردی برای فرار از زندگی شهری، صنعتی، روزمره گی، استراحت و زندگی در دامان طبیعت شکل گرفت از این رو طرح‌های هادی روستایی به توسعه روستاها کمک نمی‌کند بلکه روح روستا را از بین می‌برد و این باعث می‌شود که صدور مجوزهای بومگردی به دلیل از بیان رفتن بافت روستایی سخت شود.

*** ضرورت ایجاد زیرساخت‌های گردشگری در روستاها
این کارشناس ادامه داد: بسیاری از فرصت‌های سرمایه گذاری در بخش گردشگری روستاها در نبود زیرساخت‌ها از بین می‌رود یا هرگز به چشم نمی‌آید.
نکومند افزود: نبود اطلاع رسانی وسایل ارتباط جمعی، تابلوها و علائم راهنمایی به طرف روستا، نبود فرهنگ گردش پذیری، تضاد و اختلاف بین مردم روستا با مسافران، نبود تسهیلات و امکانات درمانی، کمبود سرویس بهداشتی و اماکن اقامتی اجاره‌ای، رستوران، قهوه خانه و کافه برای جذب گردشگران، نبود پارکینگ مناسب، نبود راهنمای مسافر دائمی در روستاها، تضادهای فرهنگی و اجتماعی ساکنان روستاها و گردشگران، راغب نبودن روستاییان به ورود گردشگر و نبود مشارکت محلی و تبلیغات برای جذب گردشگر مهم‌ترین موانع توسعه گردشگری روستایی است که در برنامه ریزی ها به آنها بی توجهی می‌شود.
این کارشناس با بیان اینکه توسعه گردشگری روستایی علاوه بر بعد فرهنگی و اجتماعی نیازمند توسعه زیرساخت‌های عمرانی مانند جاده، حمل و نقل و مخابرات است، افزود: بسیاری از ساکنان روستاها همچنان با روش‌های نوین درآمدزایی بیگانه اند این در حالی است که در صورت دریافت آموزش‌های لازم و حمایت مستمر می‌توانند به کارآفرینان نمونه و ثروتمند تبدیل شوند.
وی اضافه کرد: بروز و ظهور این اصل مهم می‌تواند مهاجرت معکوس به روستاها را رقم بزند.

*** روستاگردی در شرق اصفهان، ظرفیت مغفول مانده
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کاشان در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: روستاگردی در شرق اصفهان با وجود ظرفیت‌ها و جاذبه‌های تاریخی و بومگردی مغفول مانده است.
مهران سرمدیان به وجود ۱۵ اقامتگاه بومگردی در شهرستان کاشان اشاره کرد و افزود: هفت باب از آنها در نقاط روستایی شهرستان کاشان قرار دارند.
وی بیان کرد: افزون بر جاذبه‌های معروف شهری که همه ساله مورد بازدید گردشگران داخلی و خارجی قرار می‌گیرند، در روستاهای شهرستان آثار باستانی بیشماری مربوط به دوره‌های مختلف تاریخی وجود دارد که بیانگر قدمت و پیشینه کهن منطقه فرهنگی کاشان است.
وی خانه کمال الملک در روستای زیبای کمال الملک، مقبره شاه عباس اول صفوی در بقعه حبیب بن موسی، خانه سهراب سپهری، مقبره عارف نامی کاشان باباافضل در روستای مرق، چشمه ثلاثه روستای استرک را از جمله این آثار تاریخی و جاذبه‌های دیدنی منقطه برشمرد.
سرمدیان در خصوص اقامتگاه‌های بومگردی کاشان گفت: با توجه به ظرفیت‌های بکر این مناطق و شرایط اقلیمی و آب و هوایی مناسب، سرمایه گذارانی برای راه اندازی اقامتگاه‌های بوم گردی در مناطق بکر روستایی برای جذب اکوتوریسیم ترغیب شده‌اند.
سرمدیان، ظرفیت‌های بکر گردشگری تاریخی، طبیعی و اقتصادی در روستاهای کاشان و توانمندی در تولید صنایع دستی را از مزیت‌های گردشگری این شهرستان برای جذب اکوتوریسم بیان کرد.
وی با اشاره اینکه یکی از زیر ساختهای لازم برای توسعه گردشگری، تأسیس مرکزهای اقامتی روستایی است، افزود: اقامتگاه‌های بومگردی جاذبه‌های تاریخی هستند که با استفاده از امکانات محلی برای ارائه خدمات بومی به گردشگران تجهیز شدند تا آنها ضمن استفاده از طبیعت و چشم اندازهای گردشگری با صنایع دستی و آداب و رسوم محلی منطقه آشنا شوند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کاشان اضافه کرد: توسعه پایدار برای روستاها، حفظ محیط زیست، نگهداری معماری بومی، اشاعه فرهنگ و بازآفرینی رسوم و جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها از مزیت‌های سرمایه گذاری در حوزه گردشگری روستایی است.
به گفته وی صنعت گردشگری دارای ظرفیت‌های قابل توجه بومی و فرهنگی است و از این رو گردشگری روستایی باید به عنوان یکی از محورهای توسعه بیش از پیش در این شهرستان مورد توجه قرار بگیرد.
سرمدیان افزود: در زمان حاضر روستاهای دُره، غیاث آباد و نشلج در شهرستان به عنوان روستاهای هدف گردشگری شناخته شدند.
وی ادامه داد: علاوه بر وجود گلستان‌های گل محمدی و دیگ‌های گلابگیری و دیگر عرقیات گیاهی در روستای دره، فاصله نزدیک آن به کاشان و کاهش دمای نسبت زیاد آن در مقایسه با این شهر فرصت گردشگری را برای مسافران فراهم کرده است.
به گفته وی روستای غیاث آباد در ۳۵ کیلومتری غرب کاشان با آب و هوای معتدل و طبیعت بکر مکان مناسبی برای گذراندن روزهای گرم است، همچنین بافت تاریخی و کوچه پس کوچه‌های آن قلعه قدیمی آل یاسین و خانه اربابی از جمله مکان‌های دیدنی آن به شمار می‌آید.
سرمدیان افزود: نشلج پرجمعیت‌ترین روستای کاشان در فاصله ۴۳ کیلومتری جنوب غربی این شهر در بین کوه‌ها محصور شده به علت بهره مندی از آب و هوای معتدل و تابستان‌های خنک، منطقه‌ای مصفا و بسیار زیبا برای گردشگران است.
به گفته وی پنج آب انبار که قدمت برخی آنها به دوران صفویه می‌رسد، دو حمام قدیمی، گلزارهای گل محمدی، دیگ‌های سنتی گلابگیری و همچنین گیوه دوزی و دیگر صنایع و هنرهای سنتی نشلج، جذابیت خاصی را به این روستا بخشیده است.
افزون بر یک هزار و ۷۰۰ اثر تاریخی ارزشمند در شهرستان کاشان شناسایی شده که از این شمار تاکنون ۳۲۰ اثر آن در فهرست ملی و یک اثر نیز در فهرست میراث جهانی ثبت شده است.
شهرستان کاشان با جمعیت نزدیک به ۳۶۵ هزار نفر در فاصله ۲۰۰ کیلومتری شمال اصفهان قرار دارد.